W Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie od lipca do października 2019 roku można było obejrzeć niezwykle ciekawą wystawę poświęconą odbudowie miasta Skopje po tragicznym trzęsieniu ziemi w 1963 roku. Na wystawie pokazano także kolekcję polskiej sztuki współczesnej z Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Skopje, w tym oryginalny obraz Marii Ewy Łunkiewicz-Rogoyskiej.
26 lipca 1963 roku nad ranem w stolicy Socjalistycznej Republiki Macedonii doszło do tragicznego trzęsienia ziemi, które zrujnowało większość historycznego miasta. Niemal natychmiast została uruchomiona międzynarodowa pomoc, a do podniesienia Skopje z gruzów zostali zatrudnieni polscy architekci i urbaniści, posiadający bezcenne doświadczenie odbudowy zniszczonej Warszawy. Proces odbudowy z ramienia ONZ nadzorował Alfred Ciborowski, zaś kierownikiem polskiego zespołu opracowującego plany odbudowy został Stanisław Jankowski. W 1966 roku Stowarzyszenie Architektów Polskich ogłosiło konkurs na projekt Muzeum Sztuki Współczesnej w Skopju, który wygrał zespół „Tygrysów”: Wacław Kłyszewski, Jerzy Mokrzyński i Eugeniusz Wierzbicki. Wedle ich projektu wzniesiono na wzgórzu nad Wardarem modernistyczny budynek, symbol odrodzenia stolicy Macedonii, z którego roztacza się panorama na leżące u stóp miasto. Fundamentem zbiorów muzeum stała się ogromna kolekcja darów dzieł sztuki, jakie spłynęły do Skopje po apelu wystosowanym przez AIAP (Association Internationale des Arts Plastiques) w 1963 roku. Jedna z największych kolekcji – ponad 200 prac artystów współczesnych – została ofiarowana przez Polskę. Akcja pozyskiwania darów była prowadzona przez Związek Polskich Artystów Plastyków.
Maria Ewa Łunkiewicz-Rogoyska ofiarowała do kolekcji pracę Kompozycja różowa z 1960 r. (ol., deska, 37 x 27, Skopje, Museum of Contemporary Art, nr inw.509), która wyróżnia się na tle dzieł artystki podłożem (deska), sposobem malowania, dynamiką i ekspresją, osiągniętą poprzez zastosowanie form wypełnionych ukośnymi liniami i nasyconych barw. Z kolei czerwona forma w centrum obrazu przywołuje skojarzenia z dzbanami, znanymi z purystycznych prac Mewy. Praca ta była zaprezentowana na indywidualnej wystawie Mewy w Galerii Krzywe Koło w 1962 roku pod tytułem Kompozycja czerwona (numer katalogowy: 15). Przekazując pracę do zagranicznej kolekcji artystka nazwała ją prawdopodobnie po francusku Composition rouge, zaś brzmienie francuskiego przymiotnika mogło zmylić nieznającego tego języka urzędnika bądź muzealnika – stąd, być może, zmiana koloru w tytule pracy. W archiwum Rodziny zachowało się podziękowanie za ofiarowanie obrazu, przekazane artystce przez ZPAP (Związek Polskich Artystów Plastyków). Do kolekcji przekazał swoją pracę także Henryk Stażewski (Kompozycja, 1964), a także wielu innych artystów z kręgu galerii Krzywego Koła: Marian Bogusz, Alfred Lenica czy Rajmund Ziemski. Duży odzew polskich artystów na apel AIAP mógł być spowodowany zarówno poczuciem wspólnoty doświadczeń, jak i reminescencją akcji gromadzenia darów do Międzynarodowej Kolekcji Sztuki Nowoczesnej w Łodzi, w której Stażewski i Mewa brali czynny udział w latach 30-tych. Magdalena Ziółkowska we wstępie do albumu towarzyszącego wystawie zwraca także uwagę na fakt, że dla polskich artystów kuszące mogło być zaprezentowanie swoich prac w modernistycznym muzeum sztuki współczesnej, którego Polska nie miała.
Wystawa w Międzynarodowym Centrum Kultury prezentowała zarówno proces projektowania i odbudowy Skopje, akcentując przy tym udział polskich architektów, jak i dawała unikalną możliwość zapoznania się z częścią zapomnianej kolekcji sztuki polskiej w stolicy Macedonii.
Skopje. Miasto, architektura i sztuka solidarności, 10.07.2019-20.10.2019
Organizatorzy: Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie, Muzeum Sztuki Współczesnej w Skopju
Kuratorki wystawy: Monika Rydiger, Agata Wąsowska-Pawlik
Wystawie towarzyszy wydawnictwo o tym samym tytule.
Film Skopje, sztuka Solidarności jest dostępny w internecie: ZOBACZ (dostęp 15.10.2019)
